Bis ans Ende der Geschichte

Wenn du jemandem in die Augen schaust, ihm die Hand gibst und sagst, wie du heiβt, vermutet niemand, dass du lügst – bemerkt die amerikanische Schriftstellerin Jodi Picoult. In ihrem Buch „Bis ans Ende der Geschichte“ erzählt sie eine schwere Geschichte über Freundschaft zwischen der jungen Jüdin Sage Singer und dem 90-jährigen Deutschen Josef Weber.

Sagi ist Bäckerin und arbeitet in der Nacht. Josef ist pensionierter Lehrer. Er vermittelt den Eindruck eines netten Mannes und genieβt in der Gegend einen guten Ruf. Beide lernen einander in einer Trauergruppe kennen. Sage kann den Tod ihrer Mutter, die bei einem Autounfall gestorben ist, nicht akzeptieren. Anfangs weiβ sie nicht, dass Josef ein Geheimnis verbirgt. Aber eines Tages bittet er sie um Hilfe. Er möchte, dass sie ihm beim Sterben hilft. Dann stellt sich heraus, dass Josef tatsächlich ein ehemaliger Nazi ist. Er erzählt ihr die Geschichte seines Lebens: wie er von einem gewöhnlichen Teenager zum SS-Offizier wurde. Mit erschreckender Ehrlichkeit erzählt er über die Arbeit in Auschwitz und den Mord an Juden. Sage hat – als junge Jüdin – eine besondere Gelegenheit – Josef zu töten und gleichzeitig den Tod vieler Juden symbolisch zu rächen.

Die Angelegenheit wird noch komplizierter, wenn der Leser erfährt, dass die noch lebende Groβmutter von Sage eine ehemalige jüdische Gefangene von Auschwitz ist. Der Leser lernt also die ganze Geschichte und die Tragödie des Holocaust aus zwei Blickwinkeln kennen; aus der Sicht des SS-Offiziers Josef und der jüdischen Gefangenen von Auschwitz – Minka. Als Leserin muss ich zugeben, dass diesen beiden Geschichten mit extremer Genauigkeit und Liebe zum Detail beschrieben werden. Manchmal hatte ich das Gefühl, dass ich die Geschichte von echten Menschen lese, die keine fiktiven Charaktere sind. Dank Josef und Minka lernen wir die schwierige Vergangenheit kennen. Aber die Handlung betont auch deutlich die Gegenwart und die Geschichten zweier unterschiedlicher Charaktere: Sage und Leo. Sage kann wählen, ob sie Josef umbringt oder nicht. Leo ist ein junger Anwalt, der nach SS-Kriegsverbrechern sucht.

Alle erzählten Geschichten sind miteinander verbunden. Jodi Picoult zeigt den Holocaust nicht nur von verschiedenen Seiten, sondern wirft auch moralische Fragen auf. Als ich diesen Roman las, hatte ich den Eindruck, dass er auf den Gedanken der Philosophin Hanna Arendt verweist. Beide bemerken die Banalität des Bösen im Zusammenhang mit dem Holocaust. Die Banalität sah Arendt darin, dass das Böse nicht von den Monstern oder Teufeln, sondern von gewöhnlichen Menschen verübt wurde. Und das ist es was den Holocaust so schrecklich macht. „Unter Berufung auf Sokrates, Platon, Aristoteles, Kant und andere sowie durch eigene Schlussfolgerungen näherst sich Hannah Arendt immer mehr dem, was sie als zentral im Kopf gegen das Böse sieht: Dem Denken. Das gedankenlose Handeln erachtet Hannah Arendt als groβe Gefahr“ – kann man auf der Website denkzeiten.com lesen. Josef ist eine solche Figur. Ein scheinbar normaler Teenager aus einer angesehenen deutschen Familie wird plötzlich zur Verkörperung des Bösen. Wie konnte das passieren? – fragt Jodi Picolult in ihrem Buch.

„Bis ans Ende der Geschichte“ finde ich ein kluges, schockierendes Buch, das definitiv lesenvert ist. Picoult stellt mehr Fragen als gibt Antworten. Sie zeigt nur, wie schwierig es ist, auf einige moralischen Fragen eine eindeutige Antwort zu geben. Solche offenen Fragen ermutigen den Leser auch, dazu mehr zu reflektieren. Wie zum Beispeil: Hat die Welt nach dem Holocaust etwas gelernt?

TIPPS FŰR LERNENDE:

– „Bis ans Ende der Geschichte“ ist ein historischer Roman, oder – besser gesagt – beschreibt die Vergangenheit;
– das Buch ist ganz lang (575 Seiten) aber definitiv lesenwert;
– in diesem Buch treffen wir auf schweres Vokabular (im Zusammenhang mit Geschichte und dem Zweiten Weltkrieg) und häufigen Figurenwechsel. Es ist auf dem Sprachniveau C2 geschrieben;
– das Buch ist in polnischer Ȕbersetzung verfȕgbar. Der Titel ist „To, co zostało“. Personen auf Sprachniveau B2 oder darunter wȕrde ich empfehlen, das Buch erst auf Polnisch zu lesen;
– auf YouTube können wir das Hörbuch „Bis ans Ende der Geschichte“ finden. Ich empfehle es.

*******************

Kiedy patrzysz komuś w oczy, wyciągasz do niego dłoń i mówisz, jak się nazywasz, nikt nie przypuszcza, że kłamiesz – zwraca uwagę amerykańska pisarka Jodi Picoult. W swojej książce „To, co zostało“*, opowiada ona trudną historię przyjaźni między młodą Żydówką Sage Singer i ponad 90-letnim Niemcem Josefem Weberem.

Sage pracuje w piekarni, natomiast Josef jest emerytowanym nauczycielem. Mężczyzna sprawia wrażenie miłego, cieszącego się dobrą sławą i lubianego przez okolicznych mieszkańców staruszka. Sagi i Josef poznają się na zajęciach grupy terapeutycznej, w której biorą udział. Dziewczyna nie może pogodzić się ze stratą ukochanej mamy, która zginęła w wypadku samochodowym. Pewnego dnia Josef prosi Sage o przysługę: chce, żeby pomogła mu ona umrzeć. Wyjawia długo skrywaną przez siebie tajemnicę dotyczącą przeszłości. W tym miejscu czytelnik poznaje prawdziwego Josefa. Okazuje się, że jest on nazistowskim zbrodniarzem wojennym.

Z niesłychaną precyzją i dbałością o szczegóły Picoult opowiada historię człowieka, który ze zwykłego z pozoru nastolatka zmienia się w oficera SS, odpowiadającego m.in. za śmierć wielu Żydów w Auschwitz. Zabijając Josefa, Sagie mogłaby – choć symbolicznie – pomścić śmierć ofiar. Sprawa komplikuje się tym bardziej, że jedną z byłych więźniarek obozu Auschwitz jest żyjąca babcia Sagie, Minka, która opowiada czytelnikowi historię swojego życia. Picoult przedstawia nam losy drugiej wojny światowej z punktu widzenia zarówno oprawcy jak i ofiary. Dzięki talentowi pisarskiemu autorki mamy poczucie niejako uczestniczenia w tamtych wydarzeniach. Wydaje się wręcz, że powieść spisuje dzieje prawdziwych bohaterów, a nie fikcyjnych postaci. Dzięki temu możemy lepiej wczuć się i zrozumieć tragizm tamtych czasów.

W fabule istotną rolę pełnią również dwie inne postaci: Sage i Leo. Sage stoi przed wyborem moralnym: zamordować byłego oficera SS i pomścić Żydów czy tego nie robić. Natomiast Leo jest młodym prawnikiem, który poświęcił swoje życie tropieniu nazistowskich zbrodniarzy wojennych. Tak, by nie uniknęli oni sprawiedliwości. Wszystkie powyżej opisane historie splatają się ze sobą i znajdują wspólny finał. To, co podoba mi się w tej książce szczególnie, to fakt, że Picoult nie tylko drobiazgowo pochyla się nad historią i stara się ją jak najlepiej opisać, ale również – a może i przede wszystkim – stawia pytania moralne o dobro i zło.

Czytając tę powieść miałam nieodparte wrażenie, że nawiązuje ona do myśli filozoficznej Hanny Arendt. W odniesieniu właśnie do Holokaustu obie zwracają uwagę na pojęcie tzw. banalności zła. Owa „banalność“ ma podkreślać, że zło nie było wykonywane przez jakieś diabły czy potwory, ale zwykłych ludzi. I to właśnie czyni Holokaust tak strasznym. To, co zdaniem filozofki mogłoby zapobiec złu to: myślenie. Bezmyślnych żołnierzy postrzega Arent jako wielkie zagrożenie. Taką postacią był m.in. Eichmann. Podobnym charakterem jest właśnie Josef. Jak to się stało, że normalny z pozoru nastolatek z szanowanej niemieckiej rodziny nagle przeradza się w usosobienie zła? – zastanawia się Picoult.

„To, co zostało“ uważam za mądrą, wstrząsającą i zdecydowanie wartą przeczytania książkę. Choć autorka zadaje więcej pytań niż daje odpowiedzi, pokazuje to tylko, jak trudno jest na niektóre moralne pytania taką satysfakcjonującą odpowiedź w ogóle znaleźć. Jednak to właśnie pytania otwarte zmuszają czytelnika do pogłębionej refleksji. Jak choćby jedno z nich: Czy świat nauczył się czegoś po Holokauście?

WSKAZÓWKI DLA UCZĄCYCH SIĘ:

– „To, co zostało“ jest powieścią historyczną, albo – lepiej powiedzieć – opisującą wydarzenia historyczne;
– książka jest dość długa (575 stron) ale zdecydowanie warta przeczytania;
– w powieści znajduje się trudne słownictwo (nawiązujące do historii i drugiej wojny światowej). Wymaga poziomu językowego C2;
– dostępna jest w polskiej wersji językowej. Jej tytuł to „To, co zostało“. Osoby na poziomie językowym B2 lub poniżej poleciłabym przeczytać książkę najpierw po polsku;
– na YouTube można znaleźć audiobook „Bis ans Ende der Geschichte“. Gorąco polecam.

* oryginalny tytuł polskiego wydania

Copyright ® 2018 Anna Kalocińska / annakalocinska.com. All rights reserved.